1860 New England ayyakkabıcılar grevi:

LYNN AYAKKABI İŞÇİSİ

KADINLARIN İSYANI

1860 yılında, ABD'nin New England bölgesinde, Massachussets ve civarı ayakkabı sektöründe çalışan yaklaşık 20 bin işçi greve çıktı. Ücretlerin azaltılmasına ve kötü çalışma koşullarına karşı başlayan grevde kadınlar da vardı. Bazıları evlerde aile işçisi olarak, bazıları küçük atölyelerde, bazıları da yeni kurulmaya başlayan fabrikalarda çalışan kadın işçilerin yok pek çok kez bir araya geldi. Grevin merkezinde Lynn kenti vardı.

Selgin Zırhlı Kaplan

1700'lü yılların sonlarında İngiltere'de başlayan sanayi devrimi, 1800'lü yılların ortalarından itibaren ABD'yi de etkisi altına almış; eskiden evde veya küçük atölyelerde, kol gücü veya mekanik aletlerle üretilen her şey su veya buhar gücüyle çalışan makineler aracılığıyla ve daha hızlı ve daha çok miktarda üretilmeye başladı.

Üretim biçimindeki bu büyük değişim, aynı zamanda işgücü ihtiyacının artmasına sebep oldu, el işçiliği ile geçinen esnaf ve zanaatkarlar geçinemez hale geldi, kitlesel üretim yapan fabrikalarla uzun süre yarışamadı ve yavaş yavaş yok oldu.

1857 yılında ABD'yi ezip geçen ve sanayinin bütün dallarını etkileyen büyük ekonomik krizin ardından pek çok işçi işsiz kaldı. İşverenler krizi bahane ederek işçileri yarı zamanlı çalıştırıyor veya ücretleri azaltmaya gidiyordu.

Erkekler, haftalık 3 dolar alırken, kadınlar bir dolar alıyordu. Bazı işletmeler ise krize direnemeyip kapılarına kilit vurmuştu.

Krizin sonuçlarından ağır etkilenen sektörlerden birisi de ayakkabı sektörüydü. Henüz zanaatkarlığın tam anlamıyla yok olmadığı ayakkabıcılık sektöründe, ücretlerin azaltılması, ayakkabı işçilerini de derinden etkilemişti. Ayakkabı işçilerinin hareketlenmeye başladığı yerlerden birisi Massachusetts eyaletinde bulunan Lynn kentiydi.

Ayakkabıcılığın tarihsel olarak çok eskilere dayandığı ve Amerika'da ayakkabı üretiminin başlangıç yeri sayılan Lynn'de, ilk üretimi 1635'te İngiltere'nin Buckinghamshire kentinden gelerek buraya yerleşen Philip Kertland başlatmış, bildiklerini pek çok kişiye öğretmişti. Ayakkabı ustalığı, kısa sürede tüm kente yayıldı. İki yüz yıla yakın bir süre küçük atölyelerde el işçiliğine dayalı olarak gerçekleştirilen ayakkabı üretimi, ilk defa 1845 yılında makineleşmeyle birlikte kitlesel hale geldi. Ancak bu makineler, henüz basit el makineleriydi ve ayakkabının belirli parçaları dikilebiliyordu. 1858 yılında Lyman R. Blake'in ayakkabı üretimine yönelik McKay dikiş makinesini geliştirmesi sektörde devrim niteliğinde bir adımdı.

Makine başında çalışan bir dikişçi, evde çalışan 11 zanaatkarın işini yapabiliyordu. Bu durum, kadın işçilerin işini de azaltıyordu, çünkü daha önce evlerde üretim yapan kadınların işini artık makineler yapabiliyordu. Makineleşme, çoğu erkekler tarafından yapılan taban yapımına olan talebi arttırırken, kadınlar tarafından yapılan dikiş işlerine olan talebi azaltmıştı. 1850 yılında, toplam 112 ayakkabı üreticisinde çalışan 10 bin 165 bin işçinin yüzde 63'ü (6 bin 423) bini kadınlardan oluşurken, 1860 yılına gelindiğinde bu oran yüzde 40'lara inmişti.

O dönem, Lynn ayakkabı işçilerinin henüz etkin bir örgütü yoktu. Hem evlerde, hem küçük atölyelerde hem de fabrikalarda çalışan tüm Lynn ayakkabı işçileri, 1858 yılında "Lynn Makineciler Birliği"ni kurdu. Haklarını daha güçlü savunabilmek için gerekli araçları oluşturmak amacıyla biraraya geliyor, sık sık toplantılar düzenliyorlardı. Toplantılardan biri, grev kararıyla sonuçlandı. İşverenlerin ücretleri arttırmaması halinde 22 Şubat'ta greve çıkılacaktı. Grevin kıvılcımı, Lynn, Natick ve diğer Massachusetts kentlerinden yayılmaya başladı. Grev kırıcılarını tespit etmek, düzeni sağlamak ve hiçbir yerde ayakkabı üretilmediğinden emin olmak amacıyla 100'er kişilik komiteler oluşturuldu.

22 Şubat 1860 günü, 1000 kişilik bir işçi grubu, greve başladıklarını duyurmak amacıyla şehirde küçük bir yürüyüş gerçekleştirdi. Bu gösteri şehirde endişeye sebep oldu ve komşu merkezlerden kolluk güçleri talep edildi, ancak bu talep reddedildi. Grev başlangıcı olarak 22 Şubat'ın seçilmesi, ABD'nin ilk başkanı George Washington'un doğum gününe denk getirilmek istenmesiydi.

23 Şubat'ta greve Haverhill'den ustalar da katıldı, bunu Dover, Farmington, Rochester, ve diğer New Hampshire kentleri izledi. Grevciler, işin niteliğine göre yüzde 10 ila 25 arasında ücret artışı talep ediyorlardı. Lynn grev komitesinin grevci işçileri kontrol altında tutmak için harcadığı tüm çabaya rağmen bazı grevciler diğer şehirlere ayakkabı siparişi ve malzeme götüren araçlara saldırdılar. Nakliyecileri grevcilerden korumak için gelen polislere de saldırıda bulunuldu. Bunun üzerine Boston'dan talep edilen kolluk kuvvetleri gelmekte gecikmedi.

Şiddet gösteren grevcileri tutuklamak isteyen Boston polisine taşlarla saldırıldı. Mal ve sipariş taşıyan imalatçılar iplerle bağlanıp sokakta teşhir edildi. Şiddetin dozu giderek arttı. Gazeteler grevle ilgili olumsuz yazılar kaleme almaya başladı.

Bugüne kadar fazla öne çıkmayan grevci kadın işçiler, grevin sarsılan itibarını tekrar kazanmak için harekete geçtiler. Kadınların greve katılmalarının önemine ilk olarak 21 Şubat'taki grev komitesi toplantısında değinilmişti. Ayrıca bir gün önce, Marblehead kentinde kadınların bir ayakkabı işverenine karşı başlattığı grev başarıya ulaşmış, ücretlerin artması sağlanmıştı. Lynn'de bir kadın gösterisi, işverenlere gerekli mesajı göndermeye yetecekti.

23 Şubat'ta Liberty Hall toplantı salonunda kadınların yaptığı toplantıda grevcilerin eşleri, kızları, kızkardeşleri, evlerde, küçük atölyelerde ve fabrikalarda çalışan kadın ayakkabı işçileri de vardı. Toplantıyı, Elvira Hall ve Willard F. Oliver adlı iki kadın yönetti. Toplantıda hakimiyet fabrika işçisi kadınlardaydı. Fabrikada çalışan kadınlar, kadın işçilerin ücretlerinin arttırılması talebinir öne çıkarılmasını istiyordu. O günkü toplantıda, tüm kadınlardan greve katılma kararı çıktı. Salonda "Greve katılacak mısınız?" sorusuna yüzlerce kadından aynı anda "Evet!", "Kadınları Unutmayın" sesleri yükseldi. Evden çalışan ayakkabı dikişçisi, fabrikada makine operatörü, genç, yaşlı bütün kadın işçiler öfkelerini dile getirdikleri konuşmalar yaptılar. Salondan çıkan kararlar, kadın işçilerin ücretlerinde artış talep etmek için greve katılmak; yerel halkın desteğini arttırmak için kampanya yürütmek; talep edecekleri ücretleri belirlemek; Marblehead, Newburyport, ve Danvers kentlerindeki kadınları greve katmaktı. Grevin itibarını arttırmak için çağrılan kadınlar, kendi bağımsız eylemlerini planlamaya başlamışlardı.

İlk kadın toplantısından dört gün sonra 27 Şubat'ta yaklaşık 1500 kadın, ikinci toplantılarını gerçekleştirmek üzere Liberty Hall salonunda bir araya geldi. Fabrika işçisi kadınlar ücret artışı isterken, ev işçisi kadınlar daha çok eşlerini, yani erkeklerin grevini desteklemekten yanaydı. Aralarında oluşan gerginlik, beş gün içerisinde düzenlenen üç toplantıda devam etti. Grevin gidişatı bu toplantılarda belirlenecekti: Lynn grevinin hedefi kadın ve erkek işçilerin ücretlerini yükseltmek mi, yoksa evde üretim yapan ailelerin gelirini arttırmak mı olacaktı?

Kadın komitesinin başkanı Clara H. Brown, talep edilen ücretleri okudu. 21 yaşında atölye işçisi olan Brown, hem fabrika işçilerinin hem de evde üretim yapanların ücret artışlarını ortak bir talepte birleştirmeyi ve birlikte hareket etmeyi önerdi. Bu şimdiye kadar uygulanmamış bir şeydi, el işçileriyle makine işçileri ortak hareket edecekti.

Kadınların kuracağı bu birlik sayesinde hem evli hem bekâr, hem evde, atölyede, fabrikada çalışan kadınların ücretleri yükselecek; hem de greve katılan herkesin çıkarı korunacaktı.

Clara Brown ve temsil ettiği fabrika işçisi kadınlar, ev işçisi kadınların ücretlerini arttırmak için çözüm arayışına girdi. Kadınların bu ittifakı, bütün kadınları korumayı amaçlıyordu. Bu ittifak sonucu evde aileleriyle çalışan kadınlarla fabrikada çalışan kadınlar arasında güçlü bir bağ kurulmuştu. 1860 grevinde, fabrika işçisi kadınlar açısından 'çalışan kadınların ücretlerinin artması' erkek işçilerin ücretleri kadar önemli bir hedefti.

İki tarafın hararetli tartışmalarından sonra kadınların 7 Mart'ta erkeklerle birlikte yürüyüşe katılması kararı çıktı. Kendi grevlerini yapmakta ve ücret taleplerinde ısrarcı olan fabrika işçisi kadınları, grevin 'esas' amacına uygun hareket etmeye ikna etmek amacıyla gerçekleştirilen 28 Şubat tarihli üçüncü toplantı Lyceum Hall salonunda 2000 kişinin katılımıyla gerçekleştirildi. Toplantıda kadınların ücretlerinin artmasından önce aileleri yöneten ve geçindiren erkeklerin ücretlerinin öncelikli olduğu, grevde de bunun ön planda tutulması gerektiği vurgulandı. Fabrika işçisi bir kadının yükselen sesi bir süre sessizliğe sebep oldu: "Varsayalım ki tek başımıza ev geçindiriyoruz ve kocamız yok!."

Toplantıda bazı erkekler, ileri giderek ücretlerin artmasını isteyen grevci kadınların Lynn'li kadınları temsil etmediğini iddia ettiler. Toplantı tekrar ev işçisi ve fabrika işçilerinin çıkar çatışmasına dönüşmüştü. Fabrika işçisi kadınların ısrarları yüzünden diğer ev işçilerinin de işsiz kalacağı söylendi.

Ev işçilerini temsil eden Mary Damon, can alıcı soruyu sormakta gecikmedi: "Burada, Lynn işçisi kadınları kim temsil ediyor?"

Fabrika işçilerini temsil eden Clara Brown bunun üzerine, "Elimize bir şey geçmeyecekse grevde yokuz, hiçbir şey için direnecek değiliz" diyerek tepkisini dile getirdi. Ayrıca, ev işçilerinin ücretleri düşürdüğünü söyleyerek, atölye işçisi bir arkadaşının aldığı çok düşük ücreti hatırlattı, ev işçilerini işbirliğine çağırdı: "Lynn kızları, Lynn kızları, kendinize gelin, istediğiniz bu mu, kendinizi buna mı layık görüyorsunuz? Önce grev yapın, direnin, parça başına 8.5 cent isteyin, eğer iş yaptırmaya devam edeceklerse bu parayı da vermek zorundalar. Sizi köle yapmalarına izin vermeyin. Hepimizin talebi yerine getirilinceye kadar makinelerinizi çalıştırmayın." Clara Brown'un bu sözleri tüm salonda coşkuyla alkışlandı. Herkes çok etkilenmişti. Kadınların ittifakına olan güven yeniden tazelenmişti. 7 Mart'taki büyük grev mitingine kadınlar ayrı bir kortejle katılacaklardı.

Ancak son anda alınan bir kararla yapılan 2 Mart tarihli dördüncü toplantıda her şey tersine döndü. Fabrika işçisi kadınların ücret artışı talebi reddedildi. Clara Brown'un ve temsil ettiği kadınların isteği olmayacaktı. Bu kararda 1700 kadını imzası vardı, bunun kaçı ev işçisi kaçı fabrika işçisi kayıtlarda yer almıyor.

Soğuk bir kış günü 7 Mart'ta 800 kadın işçi ellerinde "Amerikan kadınları köle olmayacak. Adil bir ücret verin, içtenlikle çalışalım." yazılı bir pankart taşıyorlardı.

7 Mart'ta 4100'ü Lynn'den, 1100'ü Marblehead'ten, 1500'ü New Hampshire'den, 1500'ü Natick ve 600'ü Haverhill'den olmak üzere yaklaşık 10 bin kişi grevdeydi. Grevde yer alan kadınların 2000'i Lynn'den, 600'ü Marblehead ve Newburyport'tan ve 450'si Haverhill'den katılmıştı.

Mart ayının sonlarına doğru üreticiler, az da olsa ücret artışını kabul ettiler. İşçiler yavaş yavaş işlerine dönmeye başladı. 10 Nisan'da Lynn'in 27 yedi küçük ayakkabı atölyesinde ücretlerin yüzde 10 artışı kabul edildi, ancak sadece 500 işçi için. Aynı tarihte, ev işçilerini temsil eden Mary Damon, Kadın Dikişciler ve Bağlayıcılar Birliği'ni kurdu. 1860 grevi sonlanmıştı.

Fabrika işçisi kadınların talepleri ve grevden beklentileri bir sonuca ulaşamadı, ev işçisi kadınlarla fabrika işçisi kadınların çıkar çatışması grevin belirgin karakteri oldu. Ev işçisi kadınların katı tutumu, fabrika işçilerinin desteğini çekmesine neden oldu.

1860 ayakkabıcılar grevi, dönemin zanaatkar protestolarının sonuydu. Üretimdeki makineleşme ve merkezileşme, kadınların fabrikalara yönelmesine sebep olmuştu. Fabrikada çalışma, yavaş yavaş evdeki izole çalışma biçiminin terk edilmesine yol açtı. 