Söyleşi: Selgin Zırhlı Kaplan

1985 yılında İzmir’de doğdum, üniversiteye kadar da orada okudum. Annem fen bilgisi öğretmeni, babam makina mühendisi. Bir abim var, o da endüstri mühendisi. Annem çalıştığı için abimle bana babannem ve dedem baktı. Üzerimizde emekleri çok büyüktür. Dedem, teyzelerim ve halam da öğretmen, anlayacağınız, eğitimci ve eğitimin gücüne inanan bir aileden geliyorum.

Bilim insanı olma, bilimle uğraşma konusunda küçükken yavaş yavaş ailem, özellikle annem teşvik etti. Kendisi şu ana kadar hiç öğrenmedi sanırım, ama ilk deneylerimi kendi çapımda abimi iyileştirmek için yapmıştım. Grip olduğunda içtiği suya biraz limon kolonyası ekleyip mikropları öldürebileceğimi düşünmüştüm. Deneylerim çok başarılı sonuçlar vermemişti. Biraz meraklıyımdır, çalışmayı, okumayı ve yeni şeyler öğrenmeyi hep çok sevmişimdir. Öyle ki merakımdan seçtiğim dönem ödevi projesinde hücreleri incelemem için İzmir’deki tüm kırtasiyeleri gezip, evde kullanabileceğim mikroskop bulacak kadar emektar bir annem var.

Genetiğe olan merakım ise ortaokuldayken İnsan Genomu Projesi’nin tamamlanmasıyla daha da pekişti. Fakat, üniversitede genetik okumak istememe çoğu öğretmenim çok sıcak bakmadı, geleceğimi çok büyük bir riske atacağımı söylediler. Çünkü üniversite giriş sınavlarında çok iyi bir puan almıştım ve herkes tıpa yönelmemi istedi. Ben genetiğe daha yatkın olduğumu düşünüyordum. Bilimle uğraşırsam merakımı çeken sorulara daha hızlı bir şekilde cevap alabileceğimi düşündüm. Kendime koyduğum hedef ve tutkulu olduğum meslek için direndim ve bu riski göze aldım.

2003 yılında ODTÜ Moleküler Biyoloji ve Genetik Bölümü'nde eğitimime başladım. İkinci sınıfta bilimsel çalışmalarıma da başlama fırsatım oldu. O zamanlar kimse lisans öğrencisi kabul etmiyordu. Daha önce hiç laboratuvarda çalışma tecrübem olmamasına rağmen bir profesör beni kabul etti. Sanırım o da beni seçerek kendisi için bir risk aldı.

Lisans eğitimim boyunca Biyoteknoloji Araştırma Birimi’nde beyin kanseri ve kontrollü ilaç salım sistemleri üzerine çalıştım. Ayrıca, ODTÜ’deki eğitimim sırasında Harvard Tıp Fakültesi’nde doku mühendisliği üzerine araştırmalar yapmak için staja gittim.

2007 yılında Fulbright Bursu'nu kazanarak yüksek öğrenimim için Amerika’ya geldim. Harvard Tıp Fakültesi'nde değişik disiplinlerden insanlarla çalıştıktan sonra ilgim mühendisliğin biyolojiyle ilgili uygulamalarına kaydı, yani biyomühendislik dediğimiz alana. Brown Üniversitesi’nde biyomedikal mühendisliği bölümünde doktoramı bitirdim.

2014 yılında Stanford Üniversitesi’nde doktora sonrası araştırmacı olarak göreve başladım. Şu anda çalıştığım araştırma merkezi, İnsan Genom Projesi’nin tamamlandığı laboratuvarlardan bir tanesi. Araştırmalarımı halen Stanford Üniversitesi’nde sürdürmekteyim.

Bilim insanı olma, bilimle uğraşma fikri küçükken ailemin, özellikle de annemin teşvikiyle gelişti. Abim lisede fizik olimpiyatı takımındaydı, kuzenim de tıp fakültesinde okuyordu. Bilime olan ilgim ilk olarak sanırım onlara özenmemle başladı. Kuzenim hafta sonları bizde kaldığında neler öğreniyor, neler yapıyor izlerdim. Ders çalışırken genellikle bana anlatıyordu. Bu yüzden çocukluktan beri biyolojiye çok ilgiliydim. Annem bu ilgimi fark etti ve beni ilgimi çeken alanlara yönlendirdi. Annem ilk öğretmenim ve en büyük destekçimdir. Vizyonumu ona borçluyum.

Ortaokul yıllarımdan beri hedefimdi bilim insanı olmak. Bilime, insanlığa ve memleketime katkısı olan şeyleri üretmeyi amaçladım. ABD'ye gitmeyi kariyerim için istedim. Şu anda bilim dünyasına bakınca en son teknolojilerin, en son yeniliklerin buradan çıktığını görüyoruz. Kariyerimde bir adım önde olmak için, kendimi daha da iyi geliştirmek için ABD'ye gitmek istedim. Ayrıca bunun biraz kültürel yanı da var. Çünkü yeni şeyler öğrenmeyi, yeni ortamlara girmeyi seviyorum. Böylelikle yeni bir kültüre adapte oldum ve aslında ABD'ye giderek kariyerimde ilerlemenin yanı sıra kişisel olarak da değişimimi tamamladığım yeri buldum. Dünyaya bakış açım değişti, vizyonum genişledi. Hem kültürel olarak, hem kişisel olarak, hem de kariyer anlamında yurtdışına gelmek benim için çok faydalı oldu.

İlkokulda üç sene idrar yolu enfeksiyonundan çok çektim. Bu süre zarfında vurulmadığım iğne, kullanmadığım antibiyotik kalmamıştı. Testler için de sürekli hastaneye gitmemiz gerekiyordu, ama enfeksiyon bir türlü geçmiyordu. Hep 'neden enfeksiyonu geçirecek sebep kolayca bulunamıyor, neden kolay bir test yok' diye kendi çapımda sağlık sistemine isyan etmiştim. Günümüze dönersek, maalesef hâlâ böyle bir test tıp dünyasında yok. O yüzden, doktora sırasında yaptığım antibiyotik direncini önlemeye yönelik araştırmalar benim kişisel olarak da çok tutkulu olduğum bir konu.

Stanford’da çalışmalarım sırasında hücrelerdeki biyolojik değişiklikleri çok hızlı, basit ve düşük maliyetli bir şekilde tespit edebilen bir mikroçip teknolojisi geliştirdik. Bu aletle her hücrenin kendine has bir manyetik özelliği olduğunu gösterdik. Örneğin, kırmızı kan hücresi, beyaz kan hücresi, kanser hücresi ve bakteri hücresi; hepsinin kendine özgü bir manyetik hassasiyeti var. Bu ölçümler, basit bir kan testiyle, kanser hücresi gibi kanda nadir görülen hücreleri ayırt etmek; hücrelerin ilaçlara ya da antibiyotiklere direncini çok hızlı bir şekilde taramak için kullanılıyor.

2017’de Stanford’da geliştirdiğim manyetik mikroçip teknolojisi ürünleşme aşamasına geldi ve Silikon Vadisi’nde bir ürüne dönüştürmek üzere Levitas adlı bir şirket kurduk ve büyük bir yatırım aldık.

Manyetik levitasyonu, yerçekimine karşı koyan bir kaldıraç olarak düşünebilirsiniz. Hücreleri iki mıknatısın arasına koyuyoruz. Mıknatıslar sayesinde yarattığımız manyetik kuvvet ile de yerçekimini dengelemiş oluyoruz. Böylelikle de hücreleri yerçekimsiz bir ortamda havaya kaldırıp "uçurmuş" oluyoruz. Bir nevi dünya üzerinde uzayı taklit eden bir ortam yaratıyoruz.

Çalışmalarım birçok kurum ve kuruluş tarafından takdir edildi ve ödüllendirildi. Buradan tekrar teşekkürlerimi sunuyorum. 2007 yılında Fulbright Bursu'nu kazanarak yüksek öğrenimim için Amerika’ya geldim. Doktoram sırasında, Amerika genelinde CIMIT Technology Prize için seçilen 10 finalistten biri oldum. 2015 yılında Stanford Üniversitesi Tıp Fakültesi’nin genç araştırmacı ödülünü aldım. Geçtiğimiz sene de mezunu olduğum ODTÜ’den Takdir Ödülü’nü aldim. Bu ödül ODTÜ senatosu tarafından seçiliyor, her sene okulun kuruluş yıldönümünde bir törenle veriliyor. Mezun olduğum okulumun bu özel ödüle beni bu genç yaşta layık görmesi beni çok mutlu etti, büyük onur duydum. ODTÜ’deki tüm hocalarıma tekrar teşekkür ediyorum.

Türkiye’ye dönme ve kariyerime devam etme hayalim var. Türkiye benim vatanım, doğduğum, büyüdüğüm, eğitimimi aldığım yer. O yüzden memleketime dönüp hizmet etmek tutkum. Ülkemizin potansiyeline yürekten inanıyorum. Gençlerimiz için her alanda daha da çok rol modeline ihtiyaç olduğunu düşünüyorum.

İlk başta başarılı olmayı istemek ve hayal etmek gerekiyor. Hangi aileden, hangi sosyokültürel çevreden, hangi cinsiyetten, hangi dinden, hangi ırktan olursak olalım hepimizin ortak bir alanı var: "Özgür düşünce ve hayal etme gücümüz". Hayal gücü bilgiden daha önemlidir. Bütün büyük işler, buluşlar bir hayalle başlıyor. Aynı zamanda, zor sorulara farklı bir bakış açısı getirmekle mümkün oluyor. O yüzden çok okuyun, çok araştırın ve öğrendiklerinizi sürekli sorgulayın.

Başarıya giden yolda asla pes etmemek önemlidir. Hiçbir başarı kolay değildir, her başarı hikayesinin arkasında da çoğu zaman anlatılmayan bir sürü hayal kırıklığı vardır. Önemli olan, bireyin kendine güvenmesi, sabretmesi ve motivasyonunu her zaman yüksek tutmasıdır. Başarıya giden yolda kafalardaki "Ben yapamam" gibi limitleri kaldırıp, "Sen yapamazsın" diyenlere de kulak asmamak gerekiyor. Azmin elinden hiçbir şey kurtulamaz.

O yüzden, herkese önerim günün şartlarında ellerinde imkân olmasa bile hayallerini hep yüksek tutmaları. Türkiye’de eğitim görmüş birçok bilim insanı, sanatçı, iş adamı vs. başarılı ve büyük işler yapabildiyse, ülkemizden de Nobel’li bilim adamları yetişebiliyorsa siz de yapabilirsiniz. Gerçekten başarılı olmak istiyorsanız, yollar sizin için açılacak, fırsatlar çıkacaktır.